Autor: Dušica Tomović (objavljeno u magazinu “Bezbjednost” broj 10)

• Nedavni sporazum koji je Srbija zaključila sa NATO razbjesnio je nacionaliste, uznemirio ruske saveznike i pokrenuo pitanja održivosti njene vojne neutralnosti

Lider srpskih radikala i optuženik za ratne zločine Vojislav Šešelj je 11. februara zapalio zastave EU i NATO ispred Specijalnog suda u Beogradu u znak protesta protiv potpisivanja sporazuma između Vlade Republike Srbije sa NATO i protiv njenih težnji za pristupanje EU.

Ovaj postupak je odraz žustre javne debate koja je održana u Srbiji nakon što je vlada učinila korak bliže NATO tako što je NATO trupama dala slobodu kretanja i imunitet. Atmosfera u Srbiji se još više zahuktala zbog rane izborne kampanje za lokalne i parlamentarne izbore zakazane za 24. april.

Parlament je, bez mnogo javnih rasprava, 13. februara ratifikovao sporazum sa Organizacijom NATO za podršku i nabavku (NSPO), i na taj način dao pripadnicima NATO diplomatski imunitet i slobodu kretanja. Nedjelju dana kasnije predsjednik Tomislav Nikolić je potpisao zakon o potvrđivanju sporazuma.

Nakon što je zapalio zastave EU i NATO, Šešelj je rekao novinarima da potpisivanje ovog sporazuma znači da je „Srbija izgubila svoju neutralnost“. Ljubomir Stojadinović, vojni ekspert, je izjavio za BIRN da NATO učvršćuje svoje prisustvo na Balkanu kao odgovor na samopouzdanje Rusije na tom području, koje je pokazala u proteklih nekoliko godina.

„U proteklih nekoliko godina Rusija je postala agresivna, organizujući aktivnosti van njenih granica. Ukrajina je bila prvi primjer takvog djelovanja“, rekao je aludirajući na aneksiju Krima od strane Moskve i na podršku koju je pružala separatistima u istočnoj Ukrajini.

„Kao odgovor na to, SAD hoće da učvrsti svoje prisustvo na Balkanu“, dodao je Stojadinović.

Uprkos uvjerenjima zvaničnika da Srbija ne namjerava da aplicira za članstvo u NATO, ova dešavanja su uznemirila tradicionalnog saveznika Srbije – Rusiju, i prouzrokovala negodovanja konzervativnih proruskih nacionalista. Sporazum sa NATO je izazvao nasilne demonstracije u glavnom gradu, Beogradu, i Nišu, gdje su hiljade ljudi proglasile dogovor neustavnim i protiv volje naroda. Desničarske proruske organizacije su tvrdile da sporazum demantuje doktrinu Srbije o vojnoj neutralnosti i dovodi je korak bliže članstvu u NATO.

Zahtjevajući referendum u vezi tog pitanja, najavili su novi protest u Beogradu 27. marta.

Međutim, premijer Aleksandar Vučić stao je u odbranu ove odluke govoreći da ona korespondira politici Srbije o balansiranju između istočnog i zapadnog bloka. „Srbija je nezavisna, suverena država koja hoće da sarađuje i sa Ruskom Federacijom i sa NATO“, rekao je 18. februara. „Potreban nam je NATO kao saveznik kako bi naš narod na Kosovu bio bezbjedan“, dodao je povodom angažovanja NATO snaga u bivšoj srpskoj pokrajini.

Zvaničnici ističu da je sporazum NSPO samo tehničke prirode i da će unaprijediti modernizaciju Remontnog Zavoda u Kragujevcu, koji vrši održavanje i delaboraciju municije. Vojni eksperti ga nazivaju samo „logističkim“ dogovorom, dodajući da je slobodan prolaz NATO trupa kroz Srbiju već dogovoren prethodnim Sporazumom o statusu snaga, SOFA, koji je potpisala prethodna vlada 2006. godine, a ratifikovala sadašnja vlada prošlog marta.

Dio sporazuma koji je najviše bio kritikovan jeste klauzula koja nudi NATO trupama diplomatski status, imunitet za krivičnu odgovornost i poreze, kao i pristup vojnim postrojenjima Srbije.

Dva pokreta konzervativnih nacionalista Zavet i Obraz su obećali da će uložiti žalbu na sporazum. Po njihovim riječima NATO nema šta da ponudi Srbima na Kosovu u pogledu zaštite, jer su upravo vazdušni napadi NATO isporučili ovu pokrajinu kosovskim Albancima 1999. godine.

Stavovi prema NATO se izrazito razlikuju u Srbiji otkad je Savez pokrenuo vazdušne napade na bivšu jugoslaviju tokom 78 dana bombardovanja 1999. godine, primoravajući Srbiju da se povuče sa Kosova. Kosovo je tada stavljeno pod međunarodnu upravu, a 2008. je proglašena njegova nezavisnost.

Mnogi Srbi su i dalje ogorčeni zbog gubitka te pokrajine, govoreći o njoj kao o „kolijevci“ srpske državnosti. Animozitet prema NATO je nedavno opet isplivao na površinu nakon što su dvoje srpskih diplomata prvo bili kidnapovani, a zatim i ubijeni kad su SAD bombardovale pozicije koje je ISIS držao u Libiji, samo nekoliko dana nakon što je potpisan sporazum sa NATO.

Ističe vrijeme strategiji neutralnosti

Stručnjaci ističu da postupci NATO i Rusije na Balkanu odražavaju njihove sopstvene unutrašnje interese.
„I SAD i Rusija postupaju iz sopstvenih interesa…. niko ne treba da ima bilo kakve iluzije u vezi toga,“ rekao je Stojadinović.

U međuvremenu mnogi u Srbiji vjeruju da je saradnja sa NATO kroz program Partnerstva za mir, kao i održavanje dobrih odnosa sa Rusijom i dalje najbolja opcija za Beograd i sa ekonomske i sa političke tačke gledišta.

Od 2000. godine svaka vlada Srbije je pokušala da balansira između ovih suprotstavljenih interesa, ali analitičari kažu da Strategija ima rok trajanja.

Stojadinović je izjavio da će odnosi između Srbije i NATO neminovno postati bliskiji kada članstvo u EU postane realnije.

„Odnosi Srbije sa NATO idu ruku pod ruku sa odnosima sa EU. Kad, ili ako, Srbija postane članica EU, samozvana neutralnost će zvanično nestati“, predviđa on.

Samo EU ima resurse da poboljša ekonomiju Srbije koja je u stagnaciji, tako da je to jedini put kojim treba krenuti, rekao je. „Okretanje Rusiji će odvesti Srbiju u izolaciju“, dodao je.

Ipak neke opozicione partije, kao i ruski zvaničnici, vjeruju da vlada Republike Srbije bespotrebno ugrožava svoju doktrinu vojne neutralnosti.

Oni optužuju vladu da postepeno uvlači Srbiju u NATO bez zvaničnog pridruživanja Alijansi, te samim tim potajno stavlja Srbiju u anti-ruski vojni savez.

Stojadinović kaže da je proglašena neutralnost Srbije ipak samo iluzija.

„Na srpskoj teritoriji se (već) nalaze strane (NATO) trupe“, kaže on, misleći na KFOR misije koje je vodio NATO na Kosovu, čiju nezavisnost Beograd ne priznaje i koje i dalje smatra pokrajinom Srbije.

„U takvim uslovima neutralnost nije moguća…. to je samo lažna izjava“, dodaje.

Uprkos proglašenju vojne neutralnosti 2007. godine Beograd već postaje član NATO programa Partnerstvo za mir. Iste godine, Srbija je odabrala oblasti saradnje sa NATO i počela da učestvuje u procesu planranja i revizije Alijanse, koji za cilj ima da obuči lokalne snage u skladu sa NATO standardima.

Godinu dana kasnije, Srbija i NATO potpisuju bezbjednosni sporazum, kojim se štite povjerljive informacije i Srbija zvanično započinje svoju misiju u sjedištu Alijanse u Briselu. Nedavno, u januaru 2015. godine, Beograd i NATO potpisuju IPAP, kojim se predviđa saradnja u oblasti bezbjednosti između Srbije i NATO snaga na Kosovu, s tim što je Alijansa iznijela stručno mišljenje Beogradu o reformi sektora unutrašnje odbrane i bezbjednosti.

Izbori samo dodali ulje na vatru

Najava ranih izbora u aprilu samo je zakomplikovala raspravu povodom posljednjeg dogovora NATO.
Kako se bliži kampanja podjele između onih koji podržavaju zapad i onih koji podržavaju istok postaju sve izraženije.

Desno orijentisani populizam jača.

Koristeći nesposobnost političke elite da značajno poboljša ekonomiju, proruski desničari nazivaju EU „ucjenjivačem“. Milica Đurđević, lider krajnje desnice „Zavetnici“, koja je nedavno organizovala nekoliko protesta protiv NATO, izjavila je za BIRN da saradnja sa NATO predstavlja nepoštovanje srpskog naroda, a naročito vojnih veterana, zbog NATO bombardovanja. Ona smatra da je NSPO sporazum sa NATO napad na srpski suverenitet.

Takođe je porekla da njen pokret služi interesima Rusije i vladimira Putina.

„Mi se samo zalažemo za integritet Srbije. Naravno, saradnja sa Rusijom je važna, jer je njihova pomoć uvijek dobrodošla“, rekla je ona.

„Rusija je takođe bitna za međunarodnu zajednicu u sadašnjem ratu protiv islamskog terorizma. Na primjer, za francuskog predsjednika (Olanda), koji je nedavno izjavio da je Rusija snažan saveznik protiv ISIS, se ne može baš reći da je proruski orijentisan“, dodala je.

Usred svog meteža koji je nastao oko toga, zapadni zvaničnici oprezno pokušavaju da se klone ove debate. Ovaj oprez je naglašen kad je delegacija senatora SAD posjetila Beograd 15. februara.

„Članstvo u NATO je odluka koju treba da donese Srbija i njeni građani, a prioritet Srbije je pristupanje EU“, izjavio je senator Džon Mekejn tokom susreta sa Vučićem.

Mladi se dive zapadu, ali većina želi savezništvo sa Rusijom

Nedavna anketa koju je sprovela istraživačka kompanija Ipsos Strategic Marketing pokazala je da skoro dvije trećine ispitanika ima daleko pozitivniji stav o Rusiji nego o EU, SAD ili NATO.

Direktor Ipsosa Svetlana Logar je rekla da su istraživanja, koja su sprovedena u zadnje dvije godine pokazala da raste broj Srba koji imaju pozitivan stav prema Rusiji.

Njihova nedavna anketa „EU , Rusija, SAD: aktivnosti i opredeljenja građana Srbije uzrasta od 18 do 35 godina“, sprovedena početkom februara na uzorku od 615 ispitanika, je pokazala da su mladi ljudi više okrenuti zapadu nego Rusiji kad je riječ o kulturi, zabavi, obrazovanju, poslovanju, zdravstvenom sistemu, modelu države, standardu življenja, slobodi medija i slobodi govora.

Međutim, 74% ukupnog broja ispitanika podržalo je potencijalno savezništvo sa Rusijom,dok je 82% izjavilo kako bi savez sa Rusijom značio prisustvo ruskih baza na srpskom tlu.

Rusija nije zadovoljna sporazumom

Moskva je opisala logističku podršku sporazuma između NATO i Srbije kao još jedan pokušaj NATO da proširi sferu uticaja na Balkanu.

Ruski zvaničnici su dodali da je to bio dio već očiglednog scenarija, aludirajući na pozivnicu za pridruživanje Alijansi koju je NATO uputio Crnoj Gori prije tri mjeseca.

Iz Ministarstva vanjskih poslova Rusije su izjavili da su pokušaji da uvuku Srbiju u Alijansu, tako što joj obećavaju bezbjednost, apsurdni, nakon što su SAD ubile dvoje srpskih diplomata, koje su držali kao taoce u Libiji tokom vazdušnog napada.

Govoreći na kanalu Rossiya 1 TV u februaru, portparolka Ministarstva vanjskih poslova Marija Zaharova je izjavila da Vašington i dalje optužuje Rusiju za bombardovanje civila, pritom ne pružajući nikakav dokaz, dok se istovremeno ponaša kao da se ništa nije dogodilo onda kad njihovi sopstveni napadi rezultiraju potvrđenim smrtnim slučajevima.

Zaharova postavlja pitanje kako SAD mogu da obećaju bezbjednost Srbiji kad se pridruži NATO, kad Vašington ne može da izbjegne upadljive mete označene crvenom bojom, u ovom slučaju, srpske diplomate.

„Ovo je nametanje stokholmskog sindroma (Srbiji), gdje oni prisiljavaju žrtve da ih vole“, izjavila je portparolka. „To je posebna vrsta perverzije“.

Partija predsjednika Putina, Ujedinjena Rusija, podstiče Srbiju da održi referendum o pridruživanju NATO zajedno sa ranim parlamentarnim izborima u aprilu.

Partijski zvaničnik, Sergej Zeleznjak izjavio je da Rusija smatra Srbiju i druge zemlje na području Balkana „bratskim zemljama“ i dijeli zabrinutost građana koji vjeruju da su njihove zemlje prisiljene na ulazak u Alijansu.

Izvor: http://www.balkaninsight.com/en/article/serbia-finds-juggling-nato-and-russia-a-struggle-03-10-2016