Autor: prof. dr Fabrizio W. Luciolli, predsjednik Svjetske organizacije atlantske povelje

Dok NATO i međunarodne organizacije imaju značajnu ulogu u upravljanju, podršci i poboljšanju anti-terorističkih akcija država članica, državne vlade imaju primarnu odgovornost u pružanju bezbjednosti, unutrašnje i spoljašnje, svojim građanima i državi.

Vrijeme je da se nešto konkretno preduzme

Terorizam i migrantska kriza su pokazali kako su međusobno povezane trenutne prijetnje i izazovi koji pogađaju obje obale Mediterana. Zajedničke prijetnje koje zahtijevaju zajednička rješenja između međunarodnih organizacija, NATO, i njegovih partnera na Mediteranu i u zalivu kroz pravi kooperativni bezbjednosni pristup.

Zapravo, „Mediteranska regija se suočava sa velikim bezbjednosnim izazovima koji mogu imati višestruke posledice po evroatlantsku bezbjednost“. Ovu izjavu su dali predsjednici država i vlada povodom NATO Samita u velsu 2014. godine, dok pretpostavka da je bezbjednost Mediterana usko povezana sa bezbjednošću Evrope nije novina. Rimljani su prepoznali strateški značaj Mediterana, a tokom Hladnog rata evropski kontinentalni front je prebačen u mediteranski bazen, gdje su se sukobile američka šesta flota i peta sovjetska eskadrila.

Uprkos glavnim prijetnjama i izazovima, kao što su terorizam i migrantska kriza, današnja strateška važnost Mediterana je jasna kad se uzme u obzir činjenica da, uprkos tome što Mediteransko more čini samo 0.67% od svih vodenih površina naše planete, preko njega se na godišnjem nivou transportuje preko 450 miliona tona nerafinisane nafte, što predstavlja jednu četvrtinu svjetskog transporta nafte.

U vrijeme globalizacije odsustva bezbjednosti, uticaj nestabilnosti i krize ima domet i van regionalnog konteksta uz stvarne i potencijalne posljedice za ostale geopolitičke oblasti. Stoga, nijedna država ni međunarodna organizacija ne bi mogla sama da se efikasno uhvati u koštac sa kompleksnim i međusobno povezanim prijetnjama i bezbjednosnim izazovima, prije svega terorizmom.

Iako terorizam nije nova pojava u bezbjednosnom scenariju – pošto je čin Gavrila Principa započeo Prvi svjetski rat – teroristička prijetnja sa kojom se mi suočavamo danas ima dosad nezapamćene odlike koje se moraju uzeti u obzir kako bi se razvile efektivnije strategije za borbu protiv terorizma.

Sve veći broj „domaćih“ i „stranih boraca“ je karakteristika novih dimenzija borbe protiv terorizma. Ponekad, ti borci su pogrešno viđeni kao „borci za slobodu“, dok, naprotiv, oni žele da na necivilizovan način unište kulturnu baštinu i osnovne slobode našeg građanskog društva.

Danas se terorizam proširio po cijelom svijetu i više nego ikad je međusobno povezan u cilju radikalizacije, regrutovanja i obuke. Poslednji napadi u Parizu i Briselu koji su odnijeli desetine hiljada nevinih žrtava u Evropi, na Mediteranu, Bliskom istoku, Aziji i širom svijeta prouzrokovali su očajanje i strah među ljudima.

Usvajanjem kooperativnog bezbjednosnog pristupa i efektivne strategijske vizije moći ćemo da se suočimo sa višestrukim dimenzijama terorizma jer sad je vrijeme da preduzmemo nešto, ne samo da reagujemo.

Postoje glavni slojevi efektivne strategije za borbu protiv terorizma: međunarodni, nacionalni i državni. Na međunarodnom nivou, nezapamćene odlike novog terorizma zahtijevaju od međunarodnih organizacija i država članica da poboljšaju i usklade svoje različite strategije za borbu protiv terorizma kako bi se efektivnije preduzele anti-terorističke mjere.

Tačka Lisabonskog sporazuma o zajedničkoj odbrani (član 42, stav 7), na koju se pozvala Francuska povodom terorističkih napada u Parizu, ide u tom pravcu i poziva države članice EU da se uzajamno pomažu „koliko je god to u njihovoj moći“. Međutim, ni to, kao ni mogućnost da se pribjegne pravom strategijskom partnerstvu NATO i EU nije imalo odziva. Izgleda da međunarodna zajednica ide prema zajedničkim bezbjednosnim rješenjima protiv ISIS u Siriji i Iraku.

Međutim, da bi to uspjeli, značajni međunarodni, regionalnni i lokalni akteri treba da uspostave pravu vojnu saradnju kojom bi se prevazišle različite političke strategije i taktike koje ih još uvijek sprečavaju da vode istu bitku. Štaviše, stabilizacija Mašreka neće biti dovoljna pošto je ISIS rasprostranjen po cijelom Mahrebu sa glavnim pozicijama u libiji, Sahelu i na drugim mjestima u Africi. ISIS je takođe preuzeo odgovornost za terorističke napade u Avganistanu i jugozapadnoj Aziji, i samim tim zajednička bezbjednosna rješenja se moraju sprovesti na širem području ukoliko međunarodna zajednica želi da nadvlada ISIS i njegovo širenje.

Dok NATO i međunarodne organizacije imaju značajnu ulogu u upravljanju, podršci i poboljšanju anti- terorističkih akcija država članica, državne vlade imaju primarnu odgovornost u pružanju bezbjednosti, unutrašnje i spoljašnje, svojim građanima i državi. Osim kontrole granica, obavještajnih službi i zaštite kritičnih infrastruktura (kao što su nuklearna postrojenja, aerodromi i metro), od državnih vlada se zahtijeva da unaprijede i razviju nove anti-terorističke strategije i sredstva.

U tom cilju, teroristički napadi u Briselu su istakli važnost efektivne saradnje između lokalne policije, opština, kao i pojedinaca.

Ovo takođe nameće širenje nove i ojačane bezbjednosne kulture među stanovništvom, razvoj adekvatne spremnosti civila, bolje prikupljanje podataka, kao i zaštitu građana koji će prijaviti potencijalne prijetnje.

Zapravo, pojedinci će u budućim anti-terorističkim strategijama dobiti važniju i suštinsku ulogu jer će predstavljati prvu i temeljnu „pločicu“ novog bezbjednosnog mozaika. Ovo podrazumijeva osmišljavanje obrazovnih programa i programa za obuku koji će moći da među građanima razviju novu kulturu državne bezbjednosti.

Osim terorizma, porast hibridnih i obnavljanje tradicionalnih oblika ratovanja – otjelotvorenih kroz razvoj borbe protiv ISIS u konvencionalni sukob i kroz nasilnu eskalaciju krize u Ukrajini – poziva NATO i partner ske zemlje da na viši nivo podignu svoje sposobnosti i spremnost. Proces koji zahtijeva odgovarajuće vojne sposobnosti da bi se izbjegao disbalans unutar Saveza između resursa koje države članice dodijeljuju sektoru odbrane i sposobnosti NATO da garantuje efektivnu kolektivnu odbranu. Stoga, u susret predstojećem varšavskom Samitu za sve države saveznice EU je obavezno da naprave korak naprijed kako bi se riješilo pitanje BDP od 2%.

Pritom, NATO i partnerske zemlje se sve više suočavaju sa bezbjednosnim prijetnjama i izazovima koji nisu vojne prirode i koji se ne mogu riješiti uz pomoć vojnih sredstava. Zaista, „bezbjednost danas je mnogo više od vojnog pitanja. Jačanje političkih konsulatcija i ekonomske saradnje, razvoja resursa, napretka u obrazovanju i razumijevanju javnog mnjenja, sve ovo može biti isto tako važno za zaštitu bezbjednosti nacije ili saveza, kao i izgradnja bojnih brodova i opremanje vojske.“

Ove riječi jasno odražavaju karakteristike scenarija moderne bezbjednosti. Ustvari, one su izraz dalekosežne vizije „Izvještaja trojice mudraca o nevojnoj saradnji“ koji je NATO objavio 1956. kako bi nam ukazao na važnost zajedničkog pristupa bezbjednosti i u strateškim nevojnim sektorima. Radikalizacija, nezaposlenost i marginalizacija uz sve veće izazove koji potiču od klimatskih promjena, deficita hrane i vode, su nevojni faktori nestabilnosti koji pothranjuju terorizam i koji uzrokuju užasne humanitarne krize, kao što je izbjeglička kriza. Faktori nestabilnosti u najvećem dijelu ugrožavaju novu generaciju i proizvode opasne posljedice u domenu bezbjednosti.

U okviru toga, Evropska unija i NATO ne mogu da dozvole da zanemare tekuća dešavanja širom južnog okruženja. U Evropi, na Mediteranu i Bliskom istoku, nama je zaista potrebna nova vizija i pro-aktivna, a ne re-aktivna, i sveobuhvatna strategija, koja bi mogla efikasno da se pozabavi višestrukim prijetnjama i izazovima bezbjednosti, koji sve više dolaze iz područja izvan granica evroatlantskog i mediteransko-zalivskog područja.